Midesinin bulandığı midye kabukları ve çamurla kaplı kıyıdan ayrıldıkları anda, teknedekiler derin bir nefes aldı. Aşırı dolu, orta boy bir hız teknesinin içinde, 30’dan fazla Venezuelalı göçmenle birlikte sıkışmış halde, Edinson (37) metal kenarlara sıkıca tutunuyor. Uzun boyu ve sakin ancak kararlı duruşuyla grupta hemen fark edilen Edinson, son birkaç haftadır anavatanları Venezuela’ya dönüş yolculuğundaki bu grubun lideri haline geldi. Siyah bir Los Angeles Dodgers beyzbol şapkası ve mavi bir tişört giyen Edinson, berrak Karayip sularına bakarken, bu suların ölümcül olabileceğini biliyor. Aylar önce, 19 göçmeni taşıyan bir tekne buraya uzak olmayan bir yerde alabora olmuştu. Ancak Edinson kendisine, daha kötüsünden sağ kurtulduğunu söylüyor.
Tekneyi, su basmasını önlemek için sürekli su boşaltan ve baştan aşağı siyah giyinmiş iki yerel lanchero (tekneci) yönetiyor. Bu tekneciler, artık geçimini, göçmenleri Panama’nın kuzeyindeki Colón eyaletinden, Kolombiya sınırına yakın küçük bir kasaba olan La Miel’e taşıyarak sağlıyor. Bu 12 saatlik deniz rotası, göçmenlerin iki ülkeyi birbirine bağlayan, yoğun, bataklık ve ölümcül Darien Gap ormanını atlatmanın tek yolu. Yolculuğu yapan her kişi, bir kez ABD’ye ulaşma umuduyla kuzeye yürümek için hayatını riske atmıştı. Bu sefer, Venezuela’ya dönüş yolunda, o sert Karayip sularıyla yüzleşmek anlamına gelse bile, Darien’i her ne pahasına olursa olsun tekrar geçmekten kaçınıyorlar.
Edinson, kıtanın genelinde yükselen yeni bir “tersine göç” trendinin parçası olduğundan habersiz. Bir yıl önce bu hareket hayal edilemezdi. Joe Biden yönetimindeki 2024’te, 300 binden fazla göçmen Darien Gap’ı geçti. Donald Trump’ın göreve tekrar gelip göçmen karşıtı gündemini katı bir şekilde uygulamaya başlamasıyla bu sayılar keskin bir şekilde düştü.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne göre, Ocak ve Mart 2025 arasında sadece 2.831 kişi Darien’i geçti; bu, 2024’e kıyasla %98’lik bir düşüş anlamına geliyor. Mart ayında Panama Devlet Başkanı José Raúl Mulino, Darien Gap’ın fiilen kapandığını ilan ederek ülkesinin göç krizinin sona erdiğini gururla not etti. Ancak bu açıklama, Darien’den kilometrelerce uzakta, gözler önünde yavaş yavaş oluşan yeni, görünmez bir krizi gözden kaçırıyor: Göçmenler hâlâ hayatlarını riske atıyor; sadece bunu kuzeye değil, güneye giderken yapıyorlar.
Amerikan rüyasının çöküşü
Meksika’daki 2.800’den fazla ABD’ye giden göçmen, Trump göreve başladıktan sadece haftalar sonra, Ocak ve Şubat aylarında Birleşmiş Milletler Uluslararası Göç Örgütü’nden (IOM) anavatanlarına dönmek için yardım talebinde bulundu. Haziran ayı itibarıyla IOM, Şubat’tan bu yana Panama’dan Kolombiya’ya yaklaşık 7 bin 696 göçmenin seyahat ettiğini tahmin ediyor. Bu verileri takip etmek zor olsa da, sahada yaşananlar göç tarihinde monümantal bir yeni sayfanın açıldığını işaret ediyor.
Edinson, Venezuela’daki Nicolás Maduro’nun otoriter rejimi altında yaşayan milyonlarca kişi gibi, iki küçük oğlunun babası olarak, ikinci el ürünler satan bir pazar esnafı olarak ailesine bakmakta zorlanıyordu. Ekim 2024’te, hasta olan küçük oğlunun tedavi masraflarını karşılayabilmek için ABD’ye gitmeye karar verdi. Çocukluk arkadaşı Jorge’nin Biden yönetimi altında insani parole ile Indianapolis’te bir lastik dükkanında çalıştığını ve daha iyi fırsatlardan bahsettiğini duymuştu. Edinson için motivasyon sadece ekonomik değil, aynı zamanda hayatın sefalet ve baskıdan uzak, farklı olabileceğini anlamaktı.
Bir daha asla
Ancak Trump’ın seçilmesi ve göçmen karşıtı politikalarını derhal uygulamaya koymasıyla her şey değişti. CBP One uygulaması askıya alındı, insani parole programları iptal edildi ve kitlesel sınır dışı etme makinesi harekete geçirildi. Meksika’nın Tapachula kentinde, diğer 14 Venezuelalı göçmenle küçük bir dairede, inik bir şekilde sırasını bekleyen Edinson, sosyal medyadan arkadaşı Jorge’nin gözaltına alınma ve El Salvador’a sınır dışı edilme korkusuyla evinden çıkamadığını öğrendi. Edinson, “Onların [ABD hükümeti] kendi halkımı götürdüklerini gördüğümde, Venezuela’da hissettiğim aynı kaygı çökmeye başladı” diyor. “Bir diktatörlüğü terk edip de buna yürümek mi? Bunu geride bırakmak tercih edilir.” Altı aylık bir bekleyişin ardından, geri dönmeye karar verdi.
Ancak bir koşulu vardı. Ne olursa olsun, bir daha Darien Gap’ı geçmeyecekti. Bunun yerine, Panama’nın Karayip kıyılarından küçük teknelerle, Darien’i bypass ederek Kolombiya’ya giden uzun ve tehlikeli deniz yolunu seçti. Bu rota, Şubat 2025’te 8 yaşındaki bir Venezuelalı çocuğun boğulduğu bir kazanın ardından daha da riskli hale gelmişti. Yine de Edinson, kuzeye göç ederken hissettiği gibi, riskin buna değer olduğunu düşündü.
Costa Rica-Panama sınırındaki küçük Paso Canoas kasabasında, durum dramatik bir şekilde değişmiş durumda. Bir zamanlar kuzeybound göçmenler için önemli bir transit merkezi olan kasaba, şimdi güneye, evlerine dönmeye çalışan göçmenlerle dolup taşıyor. Yerel halk, her gün 100’den fazla güneybound göçmenin Paso Canoas’tan geçtiğini tahmin ediyor. Trump yönetiminin dış yardımı dondurması, göçmenlere barınak, yiyecek ve yasal yardım sağlayan çok önemli bölgesel programları askıya aldı ve bazı yardım gruplarının bölgeden tamamen çekilmesine neden oldu. Bu boşluğu, çoğunlukla dini kuruluşlar dolduruyor. Şilili bir rahibe olan Kardeş Claudia Cuadra, her öğleden sonra otobüs terminalinde bekleyerek göçmenleri alıyor ve ücretsiz yemek ve temel hizmetler sunan küçük bir kiliseye götürüyor.
Nisan ayının sonlarında, Edinson sonunda Panama’nın doğu kıyısındaki küçük bir plaj kasabası olan Palenque’deki ahşap iskelede, iki motorlu bir tekneye binmek için sırasını bekliyor. Tekneyi organize eden yerel Afro-Panamanlı erkekler kişi başı 280 dolar topluyor. La Miel, Panama’ya ulaşmak yaklaşık 12 saat sürecek. Teknedeki 30 kişi, tarihin yeni bir bölümünün, yeni bir “Büyük Tersine Göç”ün başlangıcının parçası. İskeleden ayrılmadan hemen önce, yerel bir Afro-Panamanlı kadın tekneye yaklaşıyor, diz çöküyor ve onlar için yüksek sesle dua ediyor. “Bugün, bir şeylerin serbest kalacağı bir gün” diye haykırıyor.
Tekne, gelgite karşı giderken, Edinson, üzerinden bir yük kalkmış gibi derin bir nefes veriyor. Haftalar sonra, ailesiyle birlikte Caja Seca’ya dönmüş olan Edinson, bir kurye olarak haftada 50 dolar kazanıyor ve Şili’ye taşınmak için yeterli para biriktirmeye çalışıyor. “Hayatım, sağlığım ve her şeyden önce, içim rahat” diyor. “Bunu benden kimse alamaz.”
*Bu yazı Rolling Stone’da Paola Ramos imzasıyla yayınlandı.
