Birleşmiş Milletler Mülteci Hakları Sözleşmesi, mülteci haklarını ve devletlerin yükümlülüklerini belirleyen uluslararası bir anlaşmadır. 1951 Cenevre Sözleşmesi olarak bilinen bu belge, mültecilerin korunmasını amaçlar ve en önemli ilkelerinden biri geri göndermeme ilkesidir. Bu sözleşme, mülteci hakları kapsamında, mültecilerin eğitim, çalışma, sosyal güvenlik ve ayrımcılıktan korunma gibi temel haklarını garanti altına alır. Ayrıca, mültecilerin vatandaşı olduğu ülkelere geri gönderilmesini yasaklar.
Birleşmiş Milletler Mülteci Hakları Sözleşmesi
İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’nın tamamına yayılmış statüsüz yüz binlerce mülteci, durumları belirsiz bir şekilde kamplarda yaşıyorlardı. Uluslararası toplum, yüzyılın başında çeşitli örgütler kurarak mültecilere yardım etmeye çalışsa da bu çalışmalar eksik ve yetersiz kaldı. 3 haftalık yoğun bir hukuki tartışma sonrası, mülteci hukukunun Magna Carta’sı diyebileceğimiz 1951 Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşmesi imzalandı. O dönemde, Mülteciler Yüksek Komiseri’nden 3 yıl içinde bu sorunu çözmesi ve görevini tamamlaması bekleniyordu. Ancak 71 yıl sonra bile bu sözleşme, mülteci hukukunun mihenk taşı olarak görülmeye devam etmektedir. Bölgesel sözleşmeler, bu metinden etkilenerek oluşturulmuş ve geri göndermeme (non-refoulement) yasağı, artık uluslararası örf ve adet hukuku halini almıştır. Günümüzde, yeterliliği tartışılsa da, bu sözleşme, yerinden edilmiş milyonlarca insana hizmet etmeye devam eden bir belge olmayı sürdürmektedir. Ancak, artan göç ile bugünün dünyasına adapte edilmesi gereken yeni kuralların gerekliliği ortadadır.
Cinsiyete dayalı zulüm ve belirli bir sosyal gruba mensubiyet gibi kavramlar, 1980’lerde çok daha ciddi şekilde ele alınmaya başlanmıştır.
İmzacı Taraflar
BM Şartı ve 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, insanların ana özgürlüklerden ve insan haklarından fark gözetilmeksizin faydalanmalarını teyit eden önemli belgeler arasında yer almaktadır. BM, mültecilere karşı derin ilgisini birçok defa göstermiş ve mültecilerin temel haklarını güvence altına almak için çaba göstermiştir.
Mülteci Tanımı
1951 Cenevre Sözleşmesi, mülteci tanımını yapan, haklarını ve yükümlülüklerini belirleyen ilk uluslararası sözleşmedir. Sözleşmenin 1A Maddesi (2)‘ye göre:
“Irkı, dini, milliyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen her şahıs“, mülteci olarak kabul edilir.
Yani, mülteci olabilmek için bir kişinin;
- Ülkesinin dışında bulunması,
- Irk, din, milliyet ya da siyasi görüşler nedeniyle zulüm korkusu taşıması,
- Kendi devletinden koruma alamaması gerekmektedir.
Kimler Mülteci Sayılmaz?
- Kötü ekonomik koşullardan kaçan ve iş arayan kişiler,
- Askerler ve diğer silahlı muharipler,
- Doğal afetler nedeniyle yaşadıkları yerlerden ayrılmak zorunda kalanlar,
- Kötü hava koşulları nedeniyle ülkesinden ayrılmak zorunda kalanlar. (Sıkça kullanılan iklim mültecileri hukuki bir terim değildir.)
Mülteci Statüsünün Sona Ermesi
Bir mülteci, eğer;
- Vatandaşı olduğu ülkenin korumasından kendi rızasıyla yararlanmak isterse ya da ülkesine yerleşmek üzere geri dönerse,
- Yeni bir vatandaşlık kazanmış ve vatandaşlığını aldığı ülkenin himayesinden yararlanıyorsa,
- Zulüm korkusu yaratan koşullar ortadan kalkmışsa ve vatandaşı olduğu ülkenin korumasını reddetme durumu kalmamışsa, mülteci statüsü sona erer.
Mültecinin Sorumlulukları
Her mülteci, bulunduğu ülkede, özellikle yasal düzenlemelere ve kamu düzeninin korunması için alınan önlemlere uyma yükümlülüğü taşır.
Mültecilerin Hakları
- Ayrımcılık görmeme,
- Din özgürlüğü,
- Mal ve mülk edinme,
- Fikri ve sınai mülkiyet hakkı,
- Dernek kurma hakkı,
- Mahkemelere erişim hakkı,
- Çalışma hakkı,
- Eğitim hakkı,
- Sosyal yardım ve iaşe,
- Sosyal güvenlik,
- Yerleşme ve seyahat özgürlüğü,
- Seyahat belgesi ve kimlik hakkı,
- İdari ödemeler,
- Varlıkların transferi.
Devletlerin Yükümlülükleri
Yasa dışı giriş: Hayatlarının veya özgürlüklerinin tehdit altında bulunduğu bir ülkeden doğrudan gelen, yetkili makamlara gecikmeden başvuran ve yasa dışı girişlerinin geçerli nedenlerini açıklayan mültecilere, yasa dışı yollardan girişleri veya bulunuşlarından dolayı ceza verilmeyecektir.
Sınır dışı edilme: Ülkede yasal olarak bulunan bir mülteci, ancak ulusal güvenlik veya kamu düzeni sebepleriyle ve yasal sürece uygun olarak sınır dışı edilebilir. Mülteciye, sınır dışı edilmeden önce başka bir ülkeye kabulünü sağlayabilmesi için makul bir süre tanınmalıdır.
Geri göndermeme: Hiçbir devlet, bir mülteciyi, ırkı, dini, milliyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri dolayısıyla hayatı ya da özgürlüğü tehdit altında olacak bir ülkeye geri göndermeyecek veya iade etmeyecektir.
Vatandaşlık
Taraf devletler, mültecilerin topluma uyum sağlamasını ve vatandaşlığa alınmasını kolaylaştırmak için her türlü çabayı gösterecek ve bu işlemlerin masraflarını azaltmaya çalışacaklardır.
Uyarı
Bu sitede yayımlanan makaleler, sitemize ait olup izinsiz kullanılamaz, çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden yayımlanamaz.
Ayrıca hukuki sorumluluk içermez, bu bilgileri kullanarak yapacağınız işlerden doğacak sonuçlardan sorumluluk kabul edilmemektedir. Hukuki mağduriyet yaşamamanız için bir hukuk bürosuna veya bizlere ulaşınız.
