Birçok insanı yakından ilgilendiren Vatandaşlık Parası yani Bürgergeld hakkında aklınızdaki tüm soruların cevaplarını bulacağınız üç günlük yazı dizinin ilk bölümünde Bürgergeld’i̇n ki̇mlere ulaştığını ve si̇stemi̇n zorluklarını okuyacaksınız.
Alman Bertelsmann Vakfı tarafından yayımlanan yeni bir çalışma, Almanya’nın 2023 başında Hartz IV sisteminin yerini alan “Bürgergeld” (Vatandaşlık Geliri) uygulamasını mercek altına aldı. Rapora göre yaklaşık 5,4 milyon kişi bu yardımdan yararlanırken, sistemin karmaşıklığı ve mevcut teşvik yapısı hem övgü hem de eleştiri konusu. Çalışma, Bürgergeld’in temel verilerini ortaya koyarken, sosyal yardım sisteminin avantajları ve sorunlu yönlerini tartışıyor, hükümete yönelik reform önerileri sunuyor.
Bürgergeld sistemi nedir, nasıl işliyor ve gelecekte neler değişebilir? İşte rapordan öne çıkan ve birçok kişinin ilgisini çeken çalışmanın ilk bölümü…
Bürgergeld’in Hedef Kitlesi
Bürgergeld; işsiz olan 1,9 milyon vatandaşı, çalışma gücüne katılamayan 1,5 milyon kişiyi ve çalışabilen yaklaşık 4 milyon kişiyi kapsıyor. Önemli bir nokta, sistemin yalnızca tamamen işsizlere değil; aynı zamanda, düşük ücretli işlerde çalışan ve temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanan 831 bini de desteklemesidir. Bu durum, Bürgergeld’in hem yoksulluk riskine karşı bir güvence hem de iş gücüne katılımı destekleyen bir araç olduğunu gösteriyor.
Bürgergeld’den yararlanan 5,4 milyon kişinin yalnızca 1,9 milyonu işsiz. Geri kalan kesim, çocuklar, engelliler ve düşük gelirli çalışanlardan (Aufstocker) oluşuyor. Kasım 2024 verilerine göre, 831 bin kişi düzenli işe rağmen Bürgergeld desteği alıyor. Bu durum, sistemin yalnızca işsizleri değil, “çalışan yoksulları” da kapsadığını gösteriyor.
Entegre Sosyal Yardım
Bürgergeld, tek başına bir ödeme olmaktan çıkıp, kira yardımı (Wohngeld) ve çocuk yardımı (Kinderzuschlag) gibi ek destek kalemleriyle iç içe geçmiş durumda. Bu entegre sistem sayesinde vatandaşlar, farklı ihtiyaçlarını tek bir çatı altında karşılayabilmeyi hedeflese de; sistemin karmaşıklığı, hangi yardımdan ne şekilde yararlanacakları konusunda kafa karışıklığına yol açabiliyor. Özellikle düşük ücretle çalışanın maaş artışı, kesintiler nedeniyle beklenen net kazancı tam olarak yansıtamıyor.
Bertelsmann uzmanları, özellikle düşük gelirli ailelerin konut veya çocuk yardımına başvurmadığını belirtiyor. Örneğin, bir kişi Bürgergeld alırken ek işte çalıştığında, gelir artışı yardımdaki kesintiler nedeniyle beklenen net kazancı sağlamıyor. Bu durum, özellikle çocuklu ailelerde ek çalışma motivasyonunu düşürüyor.
Toplumsal Etki
Bürgergeld’in temel amacı, Almanya’da sosyal adaleti sağlamak ve yoksulluk sınırını yükseltmek. Çalışmak her zaman kazanç getirir söylemi desteklenirken, raporda ek çalışma saatlerinin getirdiği artışın yetersiz kalabildiği vurgulanıyor. Bu durum, hem işsizlerin hem de düşük gelirle çalışanların motivasyonunu etkileme potansiyeli taşıyor.
Rapor, “çalışan herkesin yardım alandan daha fazla kazandığını” doğruluyor. Ancak düşük ücretli işlerde, çalışma ile sosyal yardım arasındaki gelir farkı (ücret mesafesi) çok az. Özellikle birden fazla destek alan aileler için ek saatlerde çalışmanın getirisi neredeyse sıfıra yakın. Örneğin, saatlik 12 Euro brüt kazanan bir kişi, ek 100 Euro kazandığında nette yalnızca 20-30 Euro artış görebiliyor. Bu durum, kısmi zamanlı çalışanların tam zamanlı işe geçmesini ekonomik açıdan anlamsız kılıyor.
Destekle ve Talep Et
Almanya’nın işsizlik politikasının temelini oluşturan “Fördern und Fordern” (Destekle ve Talep Et) ilkesi, kağıt üzerinde kalıyor. Rapora göre: İşsizler, Bürgergeld başvurusu yaptıklarında hemen aktif iş arama sürecine dahil edilmiyor. “Sofortaktivierung” (anında aktivasyon) mekanizması eksik.
İşsizlerin yüzde 88’i düşük eğitim, sağlık sorunları veya bakım yükümlülüğü gibi engellerle karşılaşıyor. Ancak Jobcenter’lar, bu kişilere özel danışmanlık sağlamakta yetersiz. İşsizlerin yalnızca yüzde 12’si “engelsiz” ve işe hazır. Diğerlerine yönelik özel programlar ise bütçe yetersizliği nedeniyle kısıtlı.
Sistem, Yapısal Sorunlarla Boğuşuyor
Genel seçimlerde, Bürgergeld’in performansı ve sürdürülebilirliği kamuoyunda yoğun tartışmalara neden olmuştu. Destekleyen çevreler, sistemin toplumsal dayanışmayı güçlendirdiğini öne sürerken; eleştirmenler, çalışma teşviklerinin yetersiz kaldığını ve sistemin karmaşık yapısının vatandaşların haklarını tam kullanamamasına yol açtığını belirtiyor.
Bürgergeld, Hartz IV’e kıyasla daha insani bir yaklaşım sunsa da, karmaşıklık ve teşvik eksikliği nedeniyle hedeflenen etkiyi yaratamıyor. Bir sonraki bölümde, yaptırım tartışmaları ve bütçedeki verimsizlik masaya yatıracağız.
