Almanya İstihdam Araştırmaları Enstitüsü (IAB), ülkedeki iş piyasasında göçmenlerin ve dini azınlıkların işe alım süreçlerinde karşılaştığı ayrımcılığı ortaya koyan çarpıcı bir araştırma yayınladı. 5 bine yakın firmanın katıldığı ve “vinyet deneyi” adı verilen sahte başvuru senaryolarıyla gerçekleştirilen çalışmada, Müslüman adayların işe alınma şansının belirgin şekilde düşük olduğu tespit edildi. Ayrımcılığın özellikle Suriye ve Türkiye kökenli adaylara yönelik yoğunlaştığı, küçük firmalar, imalat ve tarım sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler ile yurt dışından personel alımı yapmayan işletmelerde daha belirgin olduğu vurgulandı.
IAB’nin “vinyet deneyi” olarak adlandırılan metodolojisi, sahte başvuru profilleri üzerinden işverenlerin karar mekanizmalarını inceledi. Katılımcı firmalara; köken ülke (Suriye, Türkiye, Ukrayna, Rusya ve Almanya), dini aidiyet (Müslüman, Hristiyan, dini sembol kullanmayan), dil becerisi ve mesleki deneyim gibi parametrelerin rastgele kombine edildiği başvurular sunuldu. Sonuçlar, “Alman” ve “Müslüman olmayan” adayların sistematik avantajını net şekilde yansıttı.
Müslümanlara Ön Yargı
Müslüman adaylar, spor kulübü üyesi olanlara kıyasla işe alım puanlarında 0.41 puanlık bir düşüş yaşadı. Bu, dil yeterliliğinin B1 seviyesinden C1 seviyesine çıkmasının sağladığı avantajın neredeyse üçte ikisine denk geliyor. Ayrımcılık, Suriye ve Türkiye kökenli adaylarda en yüksek seviyede gözlendi. Araştırmacılar, bu durumu “otoriter ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği yüksek ülkelerden gelen Müslümanlara karşı önyargı” ile açıklıyor.
Küçük firmalar, standartlaşmış insan kaynakları süreçlerinin eksikliği nedeniyle daha fazla ayrımcılık yapıyor. Birincil (tarım, madencilik) ve ikincil (imalat) sektörlerdeki firmalar, hizmet sektörüne kıyasla Müslüman adayları daha az tercih ediyor. Doğu Almanya’daki firmalar, Batı’dakilere göre daha yüksek oranda ayrımcılık sergiliyor.
Almanca dil yeterliliği (C1 seviyesi) ve Almanya’da edinilen mesleki deneyim, göçmen adayların şansını artırıyor. Yabancı diplomaların tanınması, özellikle yüksek düzenlemeli mesleklerde (doktor, avukat) olumlu etki yaratıyor.
İş Gücü Kıtlığı
İş gücü kıtlığı çeken firmalar, Alman ve erkek adayları daha fazla tercih ederken, göçmen ve kadın adaylara yönelik tutum değişmiyor. Araştırmacılar, bu durumu “tat temelli ayrımcılık” olarak nitelendirerek, “firmaların önyargılarından vazgeçmek yerine uzun süreli boş pozisyon riskini göze aldıklarını” belirtiyor.
Yapılan araştırmanın sonunda dikkat çekici öneriler yer alıyor. Bunların ilk başında dil kurslarına erişimin kolaylaştırılması yer alıyor. Ayrıca yabancı diplomaların tanınma süreçlerinin hızlandırılması da öneriliyor. İşverenlere yönelik ayrımcılık karşıtı eğitimler ve farkındalık kampanyaları, özellikle küçük firmalarda zorunlu hale getirilmesinin gerekiliği üzerinde duruluyor. Hükümetin Avrupa dışından iş gücü çekme planları, ayrımcılıkla mücadele politikalarıyla desteklenmezse etkisiz kalabileceğinin de altı çiziliyor.
Sahte Başvurularla Araştırma
Araştırma, 2023’ün ilk yarısında Almanya genelinde 137 farklı meslek grubunu kapsayan sahte başvurularla gerçekleştirildi. Katılımcı firmalar, başvuru sahiplerinin kökeni, dini aidiyeti, dil becerisi ve iş deneyimi gibi faktörlere göre değerlendirme yaptı. Paralelde yürütülen bir “liste deneyi” de, firmaların yüzde 16’sının Müslüman ve mülteci adayları bilinçli olarak elediğini doğruladı.
IAB’nin verileri, Almanya’nın “çeşitlilik” ve “entegrasyon” söylemlerinin pratikteki karşılığını sorgulatıyor. Özellikle Doğu Almanya’daki firmalarda yüksek seyreden ayrımcılık, toplumsal polarizasyonun ekonomideki yansıması olarak okunabilir.
Ekonomistler, “Demografik darboğazın ayrımcılıkla iç içe geçtiği bu tablo, Almanya’nın 2030’a kadar 7 milyon vasıflı iş gücü açığını kapatmasını riske atıyor” uyarısını yapıyor.
Bu araştırma, yalnızca bir enstitünün raporu değil; aynı zamanda “eşitlik ilkesinin”, kağıt üzerinde kaldığında ne kadar kırılgan olduğunun kanıtı. Almanya’nın göçmenleri “ekonomik ihtiyaç” ile “toplumsal kabullenme” arasındaki dengeye oturtma sınavı sürüyor…
