Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2017’de Libya açıklarında batan şişme bottaki 150 göçmenin ölümüyle sonuçlanan olayda İtalya’nın hukuken sorumlu tutulamayacağına hükmetti. Hayatta kalan 14 kişinin açtığı dava “İtalya, olayın yaşandığı yer üzerinde fiili kontrol sahibi değildi” gerekçesiyle kabul edilemez ilan edildi.
Mahkeme, İtalyan Sahil Güvenliği’nin telsiz çağrısıyla olay yerine ilk ulaşanın Libya Sahil Güvenliği olduğuna, “Ras Jadir” adlı devriye gemisinin bağımsız hareket ettiğine vurgu yaptı. Davacılar, göçmenlerin Libya’nın Tajura Gözaltı Merkezinde şiddete maruz kaldığını aktararak İtalya’nın “Libya’ya mali ve lojistik destekle pull-back”uyguladığını savunmuştu.
Kararın yankısı Brüksel’e kadar uzandı. İtalya-Libya Göç Mutabakatı (2017) hâlen yürürlükte; Roma, sahil güvenlik tekneleri ve eğitim için milyonlarca avro aktarmayı sürdürüyor. Amnesty International ise 2025’te hazırladığı raporda yeni “Geri Dönüş Yönetmeliği” taslağının sorumluluğu daha da üçüncü ülkelere kaydıracağı uyarısında bulunuyor.
Sızdırılan AB belgeleri de tartışmayı büyüttü. Statewatch’ın ortaya çıkardığı belgelere göre, AİHM Libya misyonu konsolidasyon fazına geçerken Frontex ile işbirliği derinleştiriliyor. Hatta bir savaş suçlusunun İtalya’dan özel uçakla Trablus’a iadesi, “göç yönetimi uğruna cezasızlık” endişesini güçlendirdi.
İnsan hakları kuruluşları, mahkeme kararının “tehlikeli emsal” yarattığını, uluslararası sularda hayat kurtarma yükümlülüğünün devletler arasında devredilemeyeceğini savunuyor. Öte yandan İtalya İçişleri Bakanlığı “kararın, Akdeniz’de sorumluluk paylaşımı için AB dışı ortaklıklara hukuki temel sağladığını” belirtti.
Uzmanlar, AB-Kuzey Afrika anlaşmalarının denizde ölümleri azaltmak yerine göç rotalarını daha tehlikeli hale getirdiğine dikkat çekiyor. Denizcilik izleme kuruluşu Alarm Phone’un verilerine göre 2024’te Orta Akdeniz’de en az 2 bin 678 kişi kayboldu; bu sayı 2017 yılından da daha yüksek olduğu belirtildi. Kararın, benzer davalara emsal oluşturacağı, ancak siyasi tartışmayı bitirmekten uzak olduğu vurgulanıyor.
