İran’ın başkenti Tahran ve sınır vilayetlerinde yaşayan yüz binlerce Afgan sığınmacı, İsrail ve ABD’nin saldırılarının gölgesinde yeniden sınır dışı edilme korkusuyla yaşıyor. Birleşmiş Milletler Mülteciler Ajansı (UNHCR) İran’da kayıtlı-kayıt dışı 3,8 ile 6 milyon arasında Afgan kökenlinin bulunduğunu bildiriyor. Bu rakam ülkeyi dünyanın en büyük üçüncü ev sahibi yapıyor.
Mart 2024 – Mart 2025 döneminde en az 1,2 milyon Afgan’ın ülkesine gönderildiğini açıklayan İçişleri Bakanlığı, iki milyon belgesiz kişinin daha önümüzdeki zamanlarda ülkelerine gönderileceğini duyurdu. Yetkililer bu adımı, ekonomik krize ve güvenlik kaygılarına cevap olarak gösteriyor. Bazı Afganların İsrail’e casusluk yaptığı iddiasıyla tutuklanarak televizyonda teşhir edilmesi, kamusal alanda yabancı karşıtlığını de tetikledi.
Saha raporlarına göre, kuzeybatıdan Herat’a uzanan İslam Kala kapısında günde 8 ile 10 bin kişi geri dönüyor. Uluslararası Göç Örgütü (IOM) verilerine göre 2025’in ilk beş ayında İran’dan Afganistan’a dönenlerin sayısı 450 bini aştı. Yıl sonuna kadar bu rakamın bir milyonu bulabileceği öngörülüyor. İran hükümeti dağıttığı sayımla kimlik belgesi (census slip) statüsünü süresiz askıya alarak yaklaşık 2,6 milyon kişiyi bir gecede belgesiz bıraktı. Uzmanlar bu kararın, sağlık ve eğitim gibi kamu hizmetlerinden dışlanma riskini büyüttüğünü belirtiyor.
BM ajansları, Afganistan’daki ağır ekonomik kriz, kuraklık ve temel hizmetlerdeki çöküş nedeniyle geri dönenlerin insani boşluğa düştüğünü vurguluyor. 2025 Afganistan İnsani Müdahale Planı’nın henüz %18’i finanse edilebildi. Barınma, su ve gıda zincirleri alarm veriyor.
Yardım kuruluşları, uluslararası toplumun fon ve yeniden yerleştirme kontenjanlarını hızla artırmaması halinde yeni, düzensiz bir göç rotasının Türkiye üzerinden Avrupa’ya kayabileceği uyarısında bulunuyor. İran’da enflasyonun %30’un üzerinde seyrettiğine dikkat çekilerek, düşük ücretli inşaat ve tarım işçiliğine dayanan üretim hatlarının Afgan emeği olmadan yavaşlayabileceğini ifade ediliyor.
