Avrupa’da düzensiz göçmenlerin sosyal ve çalışma haklarına erişimini inceleyen kapsamlı bir araştırma, bu grubun yasal olarak sahip oldukları hakları dahi kullanmakta zorlandığını ortaya koydu. Ülkeler arasında büyük farklılıklar gösteren haklar, maliyetler ve sınır dışı edilme korkusu gibi görünmez bariyerler nedeniyle çoğu zaman kağıt üzerinde kalıyor.
Herhangi bir toplumun gerçek ölçüsünün, en kırılgan üyelerine nasıl davrandığıyla anlaşıldığı söylenir. Peki, bu ölçüt, aralarında yaşayan ve yasal oturum hakkı olmadan ev sahibi topluluklarda yaşayan ve/veya çalışan düzensiz göçmenleri ne kadar kapsıyor? Korunması gereken bir toplum üyesi olmak için ne gerekiyor?
IRMIGRIGHT PROJESİ
Bu sorular, tüm büyük göçmen kabul eden ülkelerin karşı karşıya olduğu temel meseleleri oluşturuyor. Avrupa Üniversite Enstitüsü, Uppsala Üniversitesi ve Zagreb Üniversitesi tarafından hayata geçirilen ve kıtanın ilk kapsamlı veri tabanı olan IRMIGRIGHT projesi, işte bu sorulara yanıt aramak amacıyla geliştirildi. 27 AB üyesi ülke ve İngiltere’yi kapsayan araştırma, düzensiz göçmenlerin 16 farklı sosyal ve çalışma alanındaki haklarını ölçümleyerek karşılaştırmalı bir analiz sunuyor.
Araştırmanın sonuçları, Avrupa hükümetlerinin tipik olarak düzensiz göçmenlere sınırlı sayıda temel hak sağlamak için mevzuat oluşturduğunu gösteriyor. Sosyal haklar kapsamında acil sağlık hizmetleri, doğum öncesi ve sonrası anne bakımı ile çocuklar için zorunlu eğitime erişim bu hakların başında geliyor.
İş gücü piyasası açısından ise düzensiz göçmenler en yaygın olarak, ödenmeyen ücretlerinin bir kısmını geri alma (İngiltere ve Bulgaristan’ın bu hakkı sağlamadığı tek ülkeler olduğu belirtiliyor) ve işyerinde temel sağlık ve güvenlik standartlarının sağlanmasını talep etme hakkına sahip.
Buna karşılık, düzensiz göçmenlerin acil geçim seviyesinde gelir desteği ve geçici barınma haklarını kullanabildiği Avrupa ülkesi sayısı ise son derece sınırlı. Düzenli gelir desteği ödemeleri ve uzun vadeli sosyal konut erişimi, ulusal yasalar çerçevesinde düzensiz göçmenler için neredeyse hiç mevcut değil.
Araştırmaya göre, AB üyeSİ 15 devlet, yeni genişleme sonrası üye devletlere kıyasla tipik olarak daha iyi korumalar sunuyor. Ancak Danimarka, Yunanistan, İrlanda ve İngiltere, düzensiz göçmenler için daha zayıf hak korumaları sağlayarak bu eğilimden ayrılıyor.
MALİYET VE KORKU
Araştırmayı yürüten uzmanlara göre, anlamlı haklardan yararlanmanın önündeki yaygın engellerde yatıyor. Bir düzensiz göçmenin ev sahibi bir ülkede yasal olarak bir hakka sahip olması başka bir şey, bu hakkı özgürce kullanmasına imkan sağlayacak koşullarda sunulması ise çok daha başka bir şey.
Araştırmanın bulguları, İspanya, Fransa, Finlandiya, Belçika ve İsveç gibi en iyi performans gösteren Avrupa ülkelerinde bile düzensiz göçmenlerin haklarından yararlanırken birden fazla maliyet engeliyle karşılaştığını gösteriyor. Bu engellerin bazıları finansal. Örneğin, düzensiz göçmenler çeşitli sağlık ve eğitim haklarına erişime sahip olabilir, ancak bu haklarla ilişkili hizmetlerin kullanıcı maliyetleri vatandaşlara faturalandırılan maliyetleri aştığında, düzensiz göçmenler tamamen bu hizmetlerin dışında kalabiliyor.
Bu maliyetler ülkeden ülkeye büyük farklılık gösteriyor. Örneğin, İngiltere belirli doğum ve uzmanlık tedavileri için Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS) maliyetlerinin %150’sini faturalandırırken, Hollanda, düzensiz göçmenleri hak kazandıkları tüm sağlık hizmetlerinde vatandaşlarla aynı temelde tedavi ediyor. Maliyetler feragat edilebilir olsa da, yüksek maliyetlerin varlığı dahi, bireylerin acil veya tıbbi olarak gerekli bakım arayışını engellemeye yetebiliyor.
Caydırıcı finansal maliyetlerin yanı sıra, düzensiz göçmenlerin yasal haklarını kullanırken karşılaştığı en ağır bedel ise kolluk kuvvetlerinin radarına girmek ve potansiyel gözaltına alınma ve sınır dışı edilme korkusu.
TOPLUMUN SINIRLARI
Tüm bu veriler, Avrupa genelinde düzensiz göçmenlerin hakları tablosunun, göçmenlik statüsünden bağımsız olarak temel hakları garanti etme yolunda hala alınacak çok mesafe olduğunu gösteriyor. Avrupa toplumları, bir ayna tutarak kendilerini sorgulama ve yasanın düzensiz göçmenlere tanıdığı hakların ev sahibi toplumların değerleri, normları ve beklentileriyle uyumlu olup olmadığını sorma fırsatına sahip.
Uzmanlar, ulusal hükümetler göçü sınırlandırmada ne kadar başarılı olursa olsun ve toplumsal aidiyetin sınırlarını nasıl belirlersek belirleyelim, düzensiz göçmenlerin toplumların bir parçası olmaya devam edeceğini vurguluyor. Ülkelerin, düzensiz göçmenlerin temel sağlık hizmetleri, acil geçimlik gelir ve barınma, işyeri sömürüsünden uzak özgür çalışma ve çocuklar için zorunlu eğitim gibi temel haklarını teşvik ederek ve koruyarak, paylaşılan Avrupa ideallerini gerçekleştirebileceği, aynı zamanda herkes için daha sağlıklı topluluklar inşa edebileceği öngörülüyor.
